SÜNEN EBU DAVUD

Bablar  –  Konular  –  Numaralar  

ZEKAT BAHSİ

<< 1559 >>

NUMARALI HADİS-İ ŞERİF:

 

حَدَّثَنَا أَيُّوبُ بْنُ مُحَمَّدٍ الرَّقِّيُّ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عُبَيْدٍ حَدَّثَنَا إِدْرِيسُ بْنُ يَزِيدَ الْأَوْدِيُّ عَنْ عَمْرِو بْنِ مُرَّةَ الْجَمَلِيِّ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ الطَّائِيِّ عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ يَرْفَعُهُ إِلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لَيْسَ فِيمَا دُونَ خَمْسَةِ أَوْسُقٍ زَكَاةٌ وَالْوَسْقُ سِتُّونَ مَخْتُومًا

 

قَالَ أَبُو دَاوُد أَبُو الْبَخْتَرِيُّ لَمْ يَسْمَعْ مِنْ أَبِي سَعِيدٍ

 

Ebû Saîd el-Hudrî'nin merfu' olarak rivayet ettiğine göre, Nebi (s.a.v.):

 

"Beş vesk'ten az olan (hurma, üzüm ve hubûbat)da zekât yoktur.Bir vesk damgalanmış altmış sa'dır" buyurmuştur.

 

 

İbn Mâce, zekât; Dârimî, zekât; Ahmed b. Hanbel, 111-59.

 

Ebu Davud dediki: Hadisin senedinde geçen Ebu'l-Bahteri, Ebu Saîd'den hadis duymamıştır.

 

 

İzah:

Bu hadis bir önceki hadiste geçen "beş vesk'ten az olan (hurma,  üzüm  ve hubûbat)da  zekat  yoktur",   fıkrasını te'yid ettiği gibi vesk'in miktarım da açıklamaktadır.

 

Daha önce belirttiğimiz gibi "evsuk" kelimesi, "vesk" veya "visk'-'in çoğuludur. Vesk veya visk'in anlamı deve, katır ve merkebin yükü demektir. Burada ise, altmış sa' manâsında kullanılmıştır.

 

Bir vesk'in altmış sa' olduğu hususunda ittifak vardır. Sa' ise, dört müdde eşit olan bir ölçektir. Müddün kaç rıtıl olduğu hususunda ise, fakihler arasında ihtilâf vardır.

 

Ebû Hanife, Muhammed ve Irak fakihlerine göre bir sa', sekiz rıtl-ı Bağdadî'ye eşittir.

 

Mâlik, Şafiî, Ahmed b. Hanbel, Ebû Yusuf ve Hicaz fakihlerine göre ise, bir sa', 5  1/3 rıtl-ı Bağdadî'dir.

 

Bazı âlimler demişler ki, bu ihtilâf su ile buğdayın özgül ağırlıkları arasındaki farktan neş'et etmiştir. Yani bir sa'ın sekiz rıtl olduğunu söyle­yen fakihler, bir sa'ın aldığı suya, itibar etmişlerdir. 5 1/3 rıtıl olduğunu söyleyen âlimler de onun aldığı arpa veya hurmaya itibar etmişlerdir. Bir başka ifadeyle 8 rıtıl su, 5 1/3 rıtıl buğdaya muadildir. Hal böyle olunca sa' ve müdd miktarı hakkında bir ihtilâf kalmıyor.

 

Hanelilerin muteber saydığı rıtla "rıtl-i Irâkî" veya "rıtl-ı Bağdadî" Malikî, Şafiî ve Hanbelîler'in kabul ettiği rıtla da "Medine rıtlı" veya "Rıtl-ı Hicâzî" denilmektedir.

 

Rıtıl, sa' ve vesk'in dirhem ve gram olarak hesabı:

 

1. dirhem-i örfî (3,12 gr.)'ye göre:

 

a. Hanefilere göre bir rıtl-ı bağdadî, 130 dirhemdir.

 

Bir rıtl = 130 dirhem, bir dirhem-i örfî  =  3,12 gr. Bir rıtıl  =   130  X  3,12  =  405,6 gr.

 

Bir sa' = 8 rıtıl x 130 dirhem = 1040 dirhem.

 

Bir sa = 1040 dirhem x 3,12  =  3,244 kgr.

 

Bir vesk = 60 sa' x 1040 dirhem  =  62400 dirhem

 

Bir vesk = 62400 x 3,12 - 194,688 kgr.

 

Beş vesk =5x194,688 = 973,440 kgr.

 

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre bir rıtıl 128 4/7 dirhemdir. Buna göre:

 

Bir rıtıl = 128 4/7 dirhem = 128,57 dirhem,

 

Bir rıtıl = 128,57 x 3,12 = 401.14 gr.

 

Bir Sa' = 5 1/3 rıtıl x 128 4/7 - 685 5/7 dirhem o da 685,71 dirhem'e eşittir.

 

Bir Sa' - 685,71 dirhem- X 3,12 = 2,140 kgr.

 

Bir Vesk = 60 sa'   x  685,71 dirhem = 41142,60 dirhem

 

Bir Vesk = 41142,60 x  3,12 = 128,365 kgr.

 

Beş Vesk = 5 X 128,365 = 641,825 kgr.

 

c. Malikîler'e göre bir rıtıl,  128 dirhemdir. Buna göre: Bir rıtıl = 128 dirhem.

 

Bir rıtıî = 128  X   3,12  =  399,36 gr.

 

Bir Sa' = 5 1/3 rıtıl  x   128 dirhem  -  682,66 dirhem.

 

Bir Sa' = 682,66 dirhem  X  3,12 = 2,130 kgr.

 

Bir Vesk - 60 sâ'   x  682,66 dirhem = 40959,60 dirhem.

 

Bir Vesk = 40959,60  X  3,12 = 127,794 kgr.

 

Beş Vesk = 5 X 127,794 = 638,970 kgr.

 

 

 

2.  Dirhem-i şer'î (2,8 gr.)'ye göre:

 

a. Henefîlere göre:

 

Merhum Ömer Nasuhî Bilmen'in hesabına göre, bir dirhem-i şer'î -2,8 gr.

 

Bir rıtıl = 130 dirhem.

 

Bir rıtıl = 130  X  2,8 = 364 gr.

 

Bir Sa' = 8 rıtıl x 130 dirhem = 1040 dirhem

 

Bir Sa' = 1040 dirhem X 2,8 =2,912 kgr.

 

Bir vesk = 60 sa' X 1040 dirhem = 62400 dirhem

 

Bir vesk = 62400 X  2,8 = 174,720 kgr.

 

Beş vesk = 5 X 174,720 = 873,600 kgr.

 

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre:

 

Bir rıtıl = 128 4/7 dirhem = 128,57 dirhem

 

Bir rıtıl = 128,57  X  2,8 = 359,99 gr.

 

Bir Sa'  - 5  1/3 rıtıl  x  128 4/7  =  685 5/7 = 685,71'dirhem.

 

Bir Sa'  - 685,71 dirhem  X  2,8  = 1,920 kgr.

 

Bir Vesk =  60 sa'   X  685,71 dirhem  -  41142,60 dirhem

 

Bir Vesk  -  41142,60  X  2,8  = 115,199 kgr.

 

Beş Vesk  = 5  X  115,199  = 575,595 kgr.

 

c. Mâlikîlere göre:

 

Bir rıtıl = 128 dirhem

 

Bir rıtıl = 128   X   2,8 = 358,4

 

Bir Sa'  = 5 1/3 rıtıl  X   128 dirhem = 682,66 dirhem

 

Bir Sa' - 682,66 dirhem  x  2,8  = 1,911 kgr.

 

Bir Vesk = 60 sa'  X  682,66 dirhem  = 40959,60 dirhem

 

Bir Vesk = 40959,60  X   2,8 = 114,687 kgr.

 

Beş Vesk = 5  X   114,687 = 573,435 kgr.

 

3. Dirhemi miskale mukayese yoluyla grama çevirme:

 

a. Hanelilere göre:

 

Bir rıtıl = 130 dirhem. Bir dirhem = 2,975 gr.

 

Bir rıtıl = 130 X  2,975 = 386,75 gr.

 

Bir sa'  = 8 rıtıl  x 130 dirhem = 1040 dirhem

 

Bir sa' - 1040 dirhem  X  2,975 = 3,094 kgr.

 

Bir Vesk  - 60 sa'   x  1040 dirhem = 62400 dirhem

 

Bir Vesk  =  62400  X 2,975 = 185,640 kgr.

 

Beş Vesk = 5 x 185,640 = 928,200 kgr.

 

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre:

 

Bir rıtıl  = 128 4/7  = 128,57 dirhem

 

Bir rıtıl  = 128,57  X  2,975  = 382,495 gr.

 

Bir Sa'  - 5  1/3 rıtıl  X   128 4/7  =  685 5/7  -  685,71 dirhem

 

Bir Sa'  = 685,71 dirhem  x  2,975  =  2,034 kgr.

 

Bir Vesk  = 60 sa'   x  685,71 dirhem  =  41142,60 dirhem

 

Bir Vesk  = 41142,60  X  2,975  = 122,399

 

Beş Vesk = 5   X   122,399  -  611,995 kgr.

 

c. Mâlikilere göre:

 

Bir rıtıl  =  128 (Jirhem

 

Bir rıtıl  =  128   X  2,975  = 380,80

 

Bir sa'  =  5  1/3 rıtıl  X 128 dirhem  -  682,66 dirhem

 

Bir sa'  =  682,66 dirhem  X  2,974  = 2,031 kgr.

 

Bir Vesk = 60 sa'   x  682,66 dirhem =  40959,60 dirhem

 

Bir Vesk   =  40959,60  X  2,975  - 121,855 kgr.

 

Beş Vesk  =  5  X  121,855  =  609,275 kgr.

 

Dirhemi grama çevirmede en sıhhatli yol daha önce de belirtildiği gibi bir dirhemin 2,975 gr.' olmasıdır. Buna göre -mezhepler arası hesap fark­lılıkları da dikkate alınarak-    mahsûlde zekâtın nisabı:

 

a. Hanefîlere göre yaklaşık olarak 928,5 kgr,

 

b. Şafiîlerle Hanbelîlere göre yaklaşık olarak 612 kgr,

 

c. Mâlikîlere göre yaklaşık olarak 610 kgr.dır.

 

Netice olarak diyebiliriz ki; üzüm, hurma ve hububatın nisabında zikr edilen rakamların en ihtiyatlısı 610 kg. olanıdır. Bundan az miktarda mah­sulü olan zekât vermekle mükellef değildir. Daha fazla olursa zekâtım vermelidir. Bu durum, bu hadisle amel edenlere göredir. Daha doğrusu bu konuda da ihtilâf edilmiştir.

 

İmam Malik, İmam Şafiî, İmam Ahmed b. Hanbel, İmam Ebû Yu­suf ve İmam Muhammed yerden çıkan mahsulün beş vesk olması halinde zekâtının verilmesinin farz olduğu görüşündedirler. Yerden çıkan mahsû­lün zekatına öşür denilmektedir.

 

İbn Abbâs, Nehaî ve Ebû Hanife'ye göre yerden çıkan mahsul az veya çok olsun, sun'î şekilde veya yağmurla sulansın zekâtı verilir. Bun­dan dere boylarında biten kamış, odun ve ot müstasnâdır.

 

Nevevî diyor ki: "Bu hadiste (yani bundan önceki hadiste) iki şeye değinilmiştir. Birisi sayılanlarda zekâtın vâcib olması, diğeri bunlardan daha az miktarlarda zekâtın vâcib olmamasıdır. Bu iki konuda müslümanlar arasında hilaf yoktur. Yalnız Ebu Hanife ile seleften bazıları hububatın azına da çoğuna da zekât lâzım geldiğini söylemişlerdir ki, bu görüş bâtıl­dır ve sahih hadislere ters düşmektedir."

 

Buhârî sarihi Aynî, Nevevî'riin bu sözüne Umdeiü'l-Kaari adlı eserin­de şöyle karşılık vermiştir:

 

"Bu çirkin bir sözdür. İlim, fazilet, zühd sahibi ve tâbmnun büyükle­rine olan yakınlık yönünden önde gelen bir imam hakkında böyle bir söz söylemek doğru değildir. Bilhassa kendisi gibi halk arasında geniş ilmi, büyük zühd ve insafı ile tanınmış bir zattan böyle yerlerde güzel sözler beklenir, âlimlere yakışan budur. Kötü sözler ancak bâtılda direnen mutaassıblardan beklenir. Nevevî bu görüşün batıl oluşu ile sahih hadislere mu­halefetini, yalnız Ebû Hanife'ye değil, seleften bazılarına da nisbet etmiş­tir. Seleften murad, Ömer b.Abdulaziz, Mücâhid ve Nehaî'dir."

 

Abdurrezzâk "MusanneP'inde senedini vererek Ömer b. Abdulaziz'den naklen şu haberi tahrîc etmiştir:

 

"Ömer: yerden çıkan mahsûlün azına da çoğuna da öşür vardır" de­miştir.

 

İmam Züfer de bu görüştedir.

 

Bunların delili "Sizin için yerden çıkardığımız rızıklardan da infak ediniz" ve “Hasat günü yerden çıkan mahsûlün hakkını verin" âyetleriyle; Müslim, Nesaî ve Ahmed b. Hanbel'in Câbir'den merfû olarak rivayet ettikleri "Nehirlerle1 yağmur su­larının suladıkları mahsullerde Öşür, hayvanla sulanan mahsullerde de ya­rını öşür vardır" hadis-i şerfidir. (Ayrıca bk. Hadis no:  1596-1597)

 

Bunlar cumhurun delili olarak ileri sürdüğü "beş veskten az olan mah­sulde zekât yoktur" hadisini ise, ticâret zekâtına hamletmişlerdir. Veya-hutta "Âmm ile hâs tearuz edip de hangisinin sonra olduğu bilinmezse ihtiyaten âmm hassa takdim edilir" kaidesine göre ictihâd etmişlerdir. An­cak Cumhura göre onların bu hadisi ticaret zekâtına hamletmeleri hadisin zahirini delilsiz olarak başka mânâya çekmektir. Âmmın hassa takdimim ise, kabul etmemektedirler. Çünkü onlara göre hass, amma takdim edilir.

 

Hadiste geçen "damgalanmış altmış sa' "dan murad, artırılıp eksiltil­mesin diye üzerine mühür vurulan ölçektir. Bunu Vaktiyle hükümdarlar öyle yaparlarmış. Altmış sa'ınyani bir veskin kaç kg. olduğunu daha önce zikretmiştik.

 

Ebû Dâvûd, "Ebu'l-Bahterî, Ebû Said'den hadisi işitmemiştir" de­mekle, bu hadisin, munkati olduğuna işaret etmiştir.

 

Nitekim İbn Mâce bu hadisi Câbir'den, Dârekutnî de Hz.Âişe'den zayıf senetlerle rivayet etmişlerdir. Ayrıca Ebû Hatim'in, "Ebul-Bahterî, Ebû Saîd'ın zamanına ulaşamamıştır" sözü de Ebû Davud'un bu beyanını te'yid etmektedir.